Eugene Tuijnman - SLTN over risico's, soevereiniteit en kansen voor IT bij de overheid

SLTN bedient een breed scala aan overheidslagen – van waterschappen, universiteiten en ziekenhuizen tot gemeentes, provincies en de Rijksoverheid. De uitdagingen in die sectoren zijn uiteraard divers. Maar er zijn ook gemene delers, zoals de groeiende behoefte aan slimme technologieën als AI. En daar komt een belangrijk universeel vraagstuk bij kijken: Wat doe je met je data?

“Data- kwalificatie en -governance staan vrijwel overal hoog op de agenda”, zegt Eugene Tuijnman. “AI inzetten is aantrekkelijk, maar je wilt niet dat je bedrijfsdata op het publieke internet belandt. Daar komt ook de angst voor buitenlandse inmenging bij.” Een recent voorbeeld is het International Strafhof, waarvan de mailboxen werden geblokkeerd na politieke onenigheid met de Verenigde Staten. “Dat de Amerikaanse overheid zo’n greep op onze data heeft, heeft echt voor een schokgolf gezorgd.”

De term ‘sovereign cloud’ duikt daarbij steeds vaker op als oplossing, maar wat dat precies inhoudt, verschilt per organisatie. Tuijnman: “Want wat betekent soevereine cloud voor Defensie? En wat betekent het voor een kleine gemeente in Groningen?” Daar zijn duidelijke definities en criteria voor nodig. “Het oude automatisme om alles naar Azure te brengen is aan het verdwijnen. Mensen worden kritischer. Maar de vraag blijft: wat doe je met wat er al in de publieke cloud staat? Heb je een exitstrategie, een risico-assessment?” Hij adviseert overheden dan ook om een plan B te ontwikkelen: stel dat je moet terugschakelen naar een private cloud, wat kost dat dan, hoelang duurt het overzetten van de Data en waar ga je naartoe?

Groei

Data governance en risicobeoordeling zijn volgens Tuijnman niet alleen belangrijk vanwege AI en internationale spanningen, maar ook vanwege de toename van ransomware en andere digitale dreigingen. “De awareness daarover groeit, maar al die maatregelen verhogen de kosten. Implementatie en beheer vragen om expertise die veel IT-afdelingen – zeker als ze alles naar de cloud hebben verplaatst – niet meer zelf in huis hebben.”

Dat biedt weer kansen voor aanbieders als SLTN. “Voor ons betekent dit groei. Maar dan moeten we wel zorgen voor kwalitatieve mensen en processen, want als de overheid vol gas gaat, komt er veel op ons af.” Hij ziet dan ook dat overheden zich oriënteren en voorbereiden op nieuw beleid dat deels binnen bestaande aanbestedingen past, en deels leidt tot nieuwe vormen.

Europa

Dit past in de bredere trend van Europese bewustwording. Tijdens het Govtechdiner pleitte een van de sprekers ervoor om al het geld dat we nu in Amerikaanse tech steken, te investeren in Europese bedrijven om over een paar jaar een eigen infrastructuur te hebben. Tuijnman: “Technisch kunnen we in Europa weliswaar veel, maar er is een ander probleem: de meeste technologie komt van Amerikaanse bedrijven. Er is geen één groot Europees techbedrijf waar we allemaal mee werken.”

En dat maakt het lastig. “Neem Office 365 en Teams. Dat is wereldwijd de standaard. Als je een mail krijgt en je ziet bovenaan antwoordsuggesties, dan betekent dat dat de AI van Microsoft jouw mail leest. Dan kunnen we wel soevereine clouds bouwen, maar ondertussen wordt je mail alsnog gelezen door Amerikaanse bedrijven.”

De techniek is er dus wel, maar de machtsstructuren en het applicatielandschap zijn niet zomaar te veranderen. “Je hebt daarnaast te maken met nationale ego’s. We hebben de EU, maar geen ‘Verenigde Staten van Europa’. Diverse landen hebben een eigen visie, Engeland zit buiten de EU maar maakt wel deel uit van Europa, dus samen tot één Europese techoplossing komen is complex.”

Overnames

Daarnaast speelt het reële risico van overnames. “Zelfs als Europese bedrijven mooie technologie bouwen, komt er vroeg of laat een Amerikaans investeringsfonds dat het wil kopen. En aandeelhouders willen meestal gewoon winst.”

In de aanbestedingen ziet Tuijnman wel verbetering: “Er wordt meer gekeken naar een balans tussen kwaliteit en prijs. Daardoor kun je partnerschappen aangaan en je echt verdiepen in elkaars problematiek.” Maar er zijn ook tenders die juist weer naar het oude model gaan, en kiezen voor de laagste prijs. “Doe dat niet. Het lijkt goedkoop, maar uiteindelijk werkt het niet.”

Een kwalitatieve aanbesteding begint met gezamenlijke probleemdefinitie. “Wij moeten weten: wat is je storage-omgeving? Hoe oud is die? Is die nog compliant met NORA of NIS2? Heb je genoeg mensen? Wat is de impact op je organisatie? Die verdieping ontbreekt als alles draait om prijs.”

AI

AI blijft een belangrijk thema, ook bij de overheid. De hype is afgezwakt, en de overheid kijkt meer naar praktische toepassingen. Maar er zijn ook dilemma’s: “Wat mag je met AI? Draait een ambtenaar iets op zijn privéapparaat? Wat zijn de privacyrisico’s? Het beleid is niet eenduidig.” Ook speelt mee dat AI processen kan automatiseren waardoor minder ambtenaren nodig zijn. “Voor de burger is dat aantrekkelijk, maar binnen organisaties levert dat onzekerheid op.”

We staan daarbij nog maar aan het begin. Hij zegt met een metafoor: “AI is a toddler, wait until she gets to puberty.” De praktijkvoorbeelden gaan al veel verder dan alleen het veelbesproken generatieve AI. SLTN werkt bijvoorbeeld met IBM Watson aan AI in concrete scenario’s bij legacy-systemen. “Er draaien nog erg veel AS/400-applicaties, geschreven in RPG of Cobol. Maar de programmeurs met kennis daarvan sterven uit. We kijken dus of we dat met AI kunnen vervangen: automatisch code analyseren, begrijpen en uitbreiden. Die toepassingen zijn relevanter dan tekstgeneratie. Wat wij als burgers zien van AI is vaak ChatGPT, maar onder de motorkap gebeurt veel meer.”

SLTN onderzoekt ook hoe de AI-infrastructuur toegankelijker gemaakt kan worden. “Niet elke organisatie koopt een systeem van miljoenen. Wij kijken daarom of we Nvidia-systemen kunnen aanbieden via onze private cloud, zodat klanten betalen naar gebruik terwijl hun data beschermd is.” Dat helpt niet alleen de overheid, maar ook het bedrijfsleven, zeker in een krappe arbeidsmarkt. En met regelgeving als NIS2, waarbij bestuurders hoofdelijk aansprakelijk zijn bij slechte beveiliging, is de druk om alles goed te regelen alleen maar toegenomen.

Internationaal

Internationaal is Nederland volgens Tuijnman in een uitstekende positie voor dergelijke trends. “We hebben een uitstekende digitale en fysieke infrastructuur, we zijn meertalig en open-minded.” Maar er zijn ook obstakels: “We hebben te weinig stroom, er is woningnood, en we leggen soms de lat voor onszelf heel hoog, zoals met strenge regels voor CO2 en stikstofuitstoot. In het buitenland begrijpen ze daar niets van.” Hij noemt het voorbeeld van expats die in Nederland willen wonen. “Onze infrastructuur is goed, onze belastingregels zijn aantrekkelijk, maar als je geen huis hebt en geen stroom voor je datacenter, dan verlies je dat voordeel.”

Door de geopolitieke ontwikkelingen is vanzelfsprekendheid van veiligheid verdwenen. Maar de hogere defensienorm betekent tegelijkertijd groei, wat weer vraagt om mensen en technologie. Dat heeft invloed op de arbeidsmarkt en op innovaties. “Daarin zitten kansen voor de Nederlandse maakindustrie, mits we de infrastructuur en huisvesting op orde hebben.”