Rijksoverheid doet update over Federatief Datastelsel

Het afgelopen jaar is de IBDS flink op stoom gekomen, vertelt Faber. “Was 2022 nog het jaar om van de kant te komen, nu zitten we in de fase ‘volle kracht vooruit’. We hebben begin dit jaar interbestuurlijk de Meerjarenaanpak vastgesteld en zijn nu zover dat we resultaten boeken over de volle breedte van het programma.”

Camera’s en drones in de openbare ruimte

Zo bracht de Adviesfunctie verantwoord datagebruik een aantal adviezen uit over het gebruik van camera’s en drones in de openbare ruimte, en over het gebruik van Privacy Enhancing Technologies om inzage- en verwijderverzoeken van persoonsgegevens af te handelen in het Justitie en Veiligheidsdomein. Die adviezen zijn weer door andere overheden te gebruiken. Faber: “Op basis van de adviezen hebben we rode draden geformuleerd, die we verder brengen. In samenspraak met andere overheden, zoals het Netwerk Publieke Dienstverleners, kijken we nu hoe we de Adviesfunctie kunnen doorontwikkelen en de adviezen nog meer gezag kunnen geven. Daarvoor hebben we nu de werktitel Triageloket.”

Daarnaast is dit jaar het Kenniscentrum gestart, dat overheidsorganisaties met de wens om verantwoord datagedreven te werken verder helpt met kennis, informatie en goede praktijkvoorbeelden. De Datadialogen staan dit jaar vooral in het teken van het ontwikkelen van een wetenschappelijk onderbouwde methodiek om de dialoog over waardenspanning goed te kunnen voeren. Het doel van zo’n dialoog is te komen tot een goed uitgewerkt afwegingskader als publieke waarden op gespannen voet met elkaar staan. Wat vinden we maatschappelijke wenselijk in een specifiek datavraagstuk? Hoe wegen we daarin publieke waarden zoals privacy, autonomie en gelijkheid, versus veiligheid, volksgezondheid of een efficiënte overheid? De eerste dialogen zijn inmiddels gevoerd, bijvoorbeeld in het kader van de energietransitie.

Federatief Datastelsel

Ook het Federatief Datastelsel heeft stappen gezet. Momenteel wordt gewerkt aan de doelarchitectuur, waarbij het basisconcept(link naar andere website) voor feedback beschikbaar is op NORA Online. Net als de IBDS zijn we ook vol op stoom gekomen, vertelt Ronald Slomp. “We zijn het concept nu stap voor stap aan het uitwerken. De doelarchitectuur geeft natuurlijk richting op hoe we de boel zouden moeten organiseren met elkaar. Daarbij kijken we erg naar Europa, en haar datavisie en de ontwikkeling van dataspaces. We proberen dat een plek te geven in onze doelarchitectuur en dat ook voor de partijen die met ons meedoen af te dekken. Er komt immers best veel op overheidsorganisaties af. Verder hebben we ook een aantal stelselfuncties gedefinieerd, zoals een poortwachter, die met name gaat over het verantwoord gebruik van data. We moeten veel transparanter zijn, bijvoorbeeld naar burgers toe over wat de overheid met hun gegevens doet. Wanneer wordt het gebruikt? Door wie? Met welke grondslag? Daar speelt die poortwachter een belangrijke rol in wat ons betreft.”

Verder werkt het Federatief Datastelsel aan conceptregelgeving. “Dat is natuurlijk ook iets van de lange adem. Er moet nog een hoop water door de Rijn voordat we met elkaar besloten hebben hoe dat er dan uiteindelijk precies uitziet. Het gaat om afspraken en standaarden, we gaan niks centraal bouwen. We willen graag dat alle datasets die potentieel breed herbruikbaar zijn, goed worden beschreven. Zo gaan we met elkaar afspreken dat iedereen standaard dezelfde metadatering gebruikt. Het CBS heeft onlangs een groot deel van hun gesloten datasets toegevoegd op data.overheid.nl(link naar andere website) en zo een mooie eerste stap gezet. Dat willen we flink gaan uitbreiden. We gaan een inventarisatie maken van alle registers met een wettelijke grondslag. Die zouden onderdeel moeten zijn van het Federatief Datastelsel. Denk bijvoorbeeld aan het BIG-register in de zorg of het diplomaregister bij DUO. Registers die nu geen basisregistratie zijn, maar wel een single source of truth bevatten.”

Digilab

Een concreet project dat het afgelopen jaar het licht zag, is Digilab. Opgezet vanuit Data bij de Bron, Regie op Gegevens, Common Ground en de IBDS en Federatief Datastelsel. Slomp: “Het doel van Digilab is interoperabiliteit bevorderen zodat boven-sectorale datadeling mogelijk wordt.” Er staat een mooi stukje technologie, dat heel rap een use case kan beetpakken en uitwerken. Of dat nou een federatieve catalogus is of een standaard voor logging. Het zijn allemaal bouwsteentjes die we nodig hebben straks in de werking van het Federatief Datastelsel, die we met verschillende partijen kunnen testen. Het is geen datafeestje, maar we werken echt aan maatschappelijke meerwaarde. Iedereen die een potentieel bouwsteentje in handen denkt te hebben; meld je bij de Digilab en kijk wat er mogelijk is in de samenwerking en in de potentiële opschaling. Het is echt heel laagdrempelig.”

Regie

Het Interbestuurlijk Data Overleg (IDO) geeft richting aan de IBDS op strategisch niveau. De regie van de IBDS ligt bij BZK, vooral omdat de interbestuurlijke partijen daarop hebben aangestuurd. Faber: “Men heeft BZK gevraagd om deze rol op zich te nemen, omdat het anders vrijheid-blijheid kan worden, of comply or explain. Dat we dat vertrouwen vanuit onze omgeving krijgen, vind ik een van de grootste complimenten die we kunnen krijgen als BZK. Met onze interbestuurlijke partners proberen we ‘sympathieke onvermijdelijkheid’ te creëren: je wil iedereen meekrijgen in deze strategie. En een groot deel verwachten we ook op een positieve manier mee te kunnen krijgen. Maar uiteindelijk zul je voor de groep die te lang achterblijft toch dwingend kunnen worden.”

Nu zijn nog veel mensen bij de overheid onbewust onbekwaam als het gaat om het benutten van de potentie van data, denkt Faber. “Ze weten niet wat de mogelijkheden zijn, dus zien ze ook de kansen voor hun werk en opgaven niet. Daar werken we ook aan, onder andere met communicatie. Werken met data moet uiteindelijk ‘business as usual’ worden.”

Deze transitie vraagt wel wat van de uitvoeringsorganisaties, vult Slomp aan. “We moeten ons blijven realiseren dat we in een langetermijnaanpak zitten. Stapsgewijs gaan we vooruit.”

De IBDS is een van de weinige trajecten waarin het lukt om echt interbestuurlijk te zijn, stelt Faber. “We horen in ieder geval vaak ook vanuit medeoverheden dat dit een heel goed voorbeeld is. Het zit echt in het DNA van het hele programma en volgens mij is dat een kritieke succesfactor.”

Stelseldag

Dat zal ook duidelijk worden op 23 november op de Stelseldag, het congres over de Interbestuurlijke Datastrategie en het Federatief Datastelsel. Op die dag wordt er aan de overkant in het fieldlab Common Ground(link naar andere website) gewerkt aan de uitdagingen van het Federatief Datastelsel. Slomp: “Tijdens de Stelseldag kun je in de volle breedte zien met wat voor dingen we gezamenlijk bezig zijn. Het is leuk om de verbinding en samenhang te zien tussen al die projecten.” Daar is Faber het mee eens. “Het is ook bijzonder dat er de dag na de verkiezing zoveel bestuurlijke aandacht voor is. Staatssecretaris Van Huffelen komt ook. Dat vind ik heel tekenend voor hoe dit hele onderwerp steeds hogerop de agenda komt.” De staatssecretaris zal op 23 november onder meer het Nationaal Innovatiecentrum Privacy Enhancing Technologies (NICPET) lanceren.