Techniek en tovenaarsleerlingen

Wat is technologie en techniek?

Technologie komt van het Grieks: vakmanschap (τέχνη) en theorie (λογία). Het omvat technieken, vaardigheden, methoden en processen voor de productie van goederen en diensten. Technologie is het maken van ingenieuze dingen: techniek. Van het Latijnse ingeniare (bedenken) en ingenium (slimheid) komt het woord ingenieur – in België ook wel een vernufteling genoemd.
Technologie vormt de basis van onze moderne economie en is onmisbaar in het dagelijks leven. Zonder techniek staat alles stil. En dat merken we steeds vaker.

Techniek is een vak. De ingenieurspraktijk is gebaseerd op wetenschap, maar is tegelijk een ándere discipline. Wetenschappers ontdekken hoe de natuur werkt. Ingenieurs bedenken toepassingen op basis van die kennis. Dat zijn twee verschillende werelden. Passie voor wetenschap is niet hetzelfde als passie voor techniek.

Ingenieurs en leiderschap

Om techniek ten goede te laten komen aan onze samenleving zijn mensen nodig met passie voor innovatie én techniek. Ingenieurs zijn allang niet meer alleen ‘nerds’ met specialistische kennis. Ze bekleden steeds vaker leiderschapsrollen. Van een ingenieur mag je méér verwachten: het vermogen om technische vernieuwingen te vertalen naar werkende oplossingen. En dat vereist sociale vaardigheden – om teams aan te sturen en richting te geven.

Die leiderschapsrollen blijven vaak onzichtbaar, want techniek is ‘gewoon’ geworden. We gebruiken haar dagelijks, maar begrijpen zelden hoe ze werkt. De stoomlocomotief, de mechanische rekenmachine of het kasregister lieten zich nog begrijpen. Vandaag vertrouwen we op stille motoren, verborgen chips, onzichtbare software – of een AI-agent of een blockchain die we niet meer zien, maar wel moeten vertrouwen.

De stille kracht van techniek

Techniek is een stille kracht geworden die alles draaiende houdt. Zoals ik eerder schreef: zonder techniek staat alles stil. Of beter: zonder goed werkende techniek.
Als de auto niet start, het water niet uit de kraan komt of de stroom uitvalt, beseffen we pas wat techniek betekent – en hoe lastig het is om dat snel te herstellen.

Tovenaarsleerlingen aan het stuur

Toch lijkt techniek in beleidskringen steeds vaker te worden onderschat. Niet omdat men haar onbelangrijk vindt, maar omdat men denkt dat techniek makkelijk is. Iets dat je ‘erbij’ doet. Een vinkje op de planning, een abstract begrip in de nota. En als het dan niet werkt? Dan moet techniek het plan maar corrigeren.

Kan ICT niet dat onlogische proces of die regeling alsnog laten werken? Nee dus. Als het doel of de werking onduidelijk is, kan techniek dat niet fixen. Wat krom is, kun je niet recht automatiseren.

De kracht van techniek zit in de details: in het integreren van complexe systemen tot robuuste én veerkrachtige oplossingen. Als mensen zonder technische achtergrond fundamentele keuzes maken over technische systemen, zonder zich te laten leiden door vakmensen, ontstaat het risico van de tovenaarsleerling: iemand die met een beetje kennis grote krachten probeert te beheersen – zonder inzicht in de gevolgen.

Een bekend voorbeeld is de Boeing 737 Max. Onder druk van concurrentie koos de leiding van Boeing voor grotere motoren op een bestaand frame. Ingenieurs waarschuwden, maar hun zorgen werden overstemd door commerciële belangen. De oplossing? Een softwarepatch. Het resultaat: twee crashes, honderden doden en een wereldwijd vliegverbod.

Techniek is geen beleidsoptie

We zien het ook dichter bij huis. De energietransitie is een van de grootste technische projecten van deze tijd – maar wordt behandeld als politieke campagne of economische rekensom. Bestuurders willen zichtbare resultaten in de vorm van producten: windmolens, zonnepanelen, elektrische auto’s. Maar vergeten te vragen of het systeem dat wel aankan.

Techniek is systeemdenken – geen productdenken. Het resultaat: teruggeschakelde zonneparken, té beperkte infrastructuren, vastlopende vergunningen en een tekort aan vakmensen die het moeten uitvoeren.

Techniek is geen beleidsoptie. Het is een basisvoorwaarde. Zoals een arts de diagnose overlaat aan de specialist, zo moeten bestuurders hun plannen toetsen op technische haalbaarheid. Niet als excuus achteraf, maar als integraal onderdeel van beleid. Soms zelfs als vertrekpunt voor beleid.

Een goed ziekenhuis laat artsen meebeslissen. Een goed bestuur doet dat ook met ingenieurs. Zeker nu techniek steeds virtueler en onzichtbaarder is geworden. Misschien moeten er zelfs weer ingenieurs in raden van bestuur en bestuurscolleges zitten. Om hun collega’s in en door die onzichtbare wereld te leiden.

Passie als sleutelvaardigheid

Toch is dit geen pleidooi voor technocratie. Integendeel. We hebben een brug nodig: bestuurders die wíllen techniek begrijpen en technici die maatschappelijke context en leiderschap aanvoelen.

Ervaren mentoren kunnen daarbij helpen – mensen die niet alleen begrijpen hoe techniek werkt, maar ook waarom. De Stichting i-mentor is een mooi voorbeeld: een netwerk van jong gepensioneerde technische ICT-professionals die hun kennis beschikbaar stellen. Onafhankelijk, zonder commerciële belangen en met het vermogen om complexe materie begrijpelijk te maken. Verzilver ook de vergrijzing – benut alle aanwezige ervaring die het verschil maakt tussen goedbedoeld beleid en werkende oplossingen.

De toekomst is aan ingenieurs met sociale vaardigheden en bestuurders die met passie die technologie willen aanwenden. Die passie – het vernuft – is essentieel. Niet alleen om innovaties te realiseren, maar om de juiste vragen te stellen: werkt het écht? Wat zijn de grenzen? Welke risico’s kleven aan een keuze?

Alleen met die vragen aan tafel, ontstaat goed beleid.

Techniek als fundament van vertrouwen

Een goed functionerende samenleving draait op vertrouwen in systemen: de brug waar je overheen rijdt, de trein die je neemt, de data die je deelt, de energie die je gebruikt. Dat vertrouwen is gebouwd op techniek. Op mensen die weten wat ze doen. Die niet toveren, maar bouwen.

Daarom moeten we techniek weer zichtbaar maken. Begrijpelijk. Bespreekbaar. Niet als sluitstuk van beleid, maar als fundament ervan.

Zoals ik eerder schreef in mijn blogs: veiligheid, betrouwbaarheid en beschikbaarheid zijn geen luxe – het zijn primaire voorwaarden van moderne samenlevingen.

Daarvoor zijn ingenieurs nodig. Geen tovenaarsleerlingen. Maar vakmensen.

Door: Hans Timmerman (foto)