Audit: UWV negeerde toename fouten in WIA-uitkeringen

De demissionair minister van SZW heeft de aanbevelingen van de Rekenkamer overgenomen, maar de Rekenkamer benadrukt dat dit onvoldoende is. Een fundamentele herziening van het onuitvoerbare arbeidsongeschiktheidsstelsel is noodzakelijk om de onzekerheid voor langdurig zieke werknemers weg te nemen.

Fouten escaleren door corona en focus op wachtlijsten

Volgens het rapport, getiteld Fouten bij WIA-uitkeringen: blind voor de signalen, burgers geraakt, is het aantal fouten in de WIA-uitkeringen sterk opgelopen sinds de coronaperiode. De oorzaken hiervoor zijn:

Thuiswerken van UWV-medewerkers.

Minder kwaliteitscontroles en een falend kwaliteitsmanagementsysteem.

Een eenzijdige focus op het wegwerken van wachtlijsten voor de WIA-beoordelingen.

Tussen 2020 en 2024 zijn bij tienduizenden langdurig zieke werknemers fouten gemaakt in de berekening van het maatmanloon, dagloon of de uitkeringsduur.

Bovendien is bij ongeveer een kwart van alle beoordelingen door verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen in deze periode, de juistheid niet te controleren door ontoereikende rapportages. Hierdoor is de onzekerheid groot of de belastbaarheid en de mate van arbeidsongeschiktheid correct zijn vastgesteld.

Geruststellend foutencijfer werkte misleidend

De Rekenkamer stelt dat een "blinde vlek" bij het UWV-bestuur en de minister van SZW voor de juistheid van de uitkeringen eraan heeft bijgedragen dat de problemen lang bleven bestaan. De regelgeving voor de WIA is door de ingewikkeldheid al foutgevoelig, en dit werd verergerd door verouderde IT-systemen en veel handmatig werk.

Een cruciaal punt van kritiek is dat het rechtmatigheidscijfer voor WIA-uitkeringen, dat de minister met het UWV afsprak, steeds bijna 100 procent bedroeg. Dit cijfer wekte ten onrechte de indruk dat er nauwelijks fouten werden gemaakt, waardoor het toezicht verslapte.

“Het rechtmatigheidscijfer voor WIA-uitkeringen dat de minister met UWV heeft afgesproken, was steeds bijna 100 procent en werkte onterecht geruststellend.”

32.770 Mensen waarschijnlijk onjuiste uitkering

Op basis van schattingen van het UWV noemt de Rekenkamer de cijfers over de fouten realistisch:

32.770 mensen ontvingen tussen 2020 en 2024 een waarschijnlijk te lage of te hoge WIA-uitkering.

400 mensen ontvingen onterecht geen WIA-uitkering.

1.600 mensen ontvingen onterecht wel een WIA-uitkering.

Hoewel het UWV is gestart met een hersteloperatie, waarbij 43.000 uitkeringen worden gecontroleerd, is er niet de mankracht om alle 252.000 nieuwe uitkeringen uit de onderzochte periode volledig op alle mogelijke fouten te controleren.

Scherpere sturing en vereenvoudiging WIA noodzakelijk

De onderzochte problemen leggen disfunctionele patronen in de sturingsrelatie tussen de minister en het UWV bloot. Op het ministerie schort het aan aandacht voor de kwaliteit van de bedrijfsvoering van het UWV, en het toezicht had te weinig diepgang en scherpte.

De Algemene Rekenkamer doet de volgende dringende aanbevelingen:

Fundamentele aanpassing WIA: De wet moet vereenvoudigd worden om de uitvoerbaarheid te waarborgen en foutgevoeligheid te verminderen. De Rekenkamer dringt aan op een hoger tempo en vraagt politieke partijen dit mee te nemen in de formatiegesprekken.

Scherper Toezicht: Ministerieel toezicht moet zich scherper richten op de financiële risico's die burgers lopen.

Transparantie voor Burgers: Uitkeringsgerechtigden moeten zelf kunnen nagaan of de hoogte van hun uitkering plausibel is.

De Rekenkamer concludeert dat hoewel het UWV eind 2024 verbeteringen doorvoerde, nog niet is aangetoond dat deze afdoende zijn om het aantal fouten naar een acceptabel niveau terug te dringen. "Wil UWV sturen op de menselijke maat, dan moet eerst de basis voor het uitvoeren van wettelijke taken op orde zijn."