Involution: meer inspanning zonder vooruitgang

China wordt al jaren gezien als de onstuitbare grootmacht van deze eeuw. Maar zoals Noah Smith scherp analyseert in zijn essay “Can anything knock China off its perch?”, rijst de vraag of China niet aan zijn eigen succes ten onder kan gaan. Achter de indrukwekkende cijfers — export, productie, infrastructuur — schuilt namelijk iets dat de Chinezen zelf samenvatten in één woord: 内卷 (nèijuǎn), involution.

Wat betekent involution?

Het begrip komt oorspronkelijk uit de antropologie, maar kreeg in China een culturele en economische betekenis. Het verwijst naar een samenleving die zichzelf uitput in competitie: iedereen werkt harder, studeert langer, produceert meer — zonder dat er werkelijk vooruitgang wordt geboekt. In Noah’s woorden: “When everyone is running faster, but the finish line stays in place.”

Je ziet het overal terug:

• in het Chinese bedrijfsleven, waar duizenden start-ups dezelfde niches najagen;
• in universiteiten waar studenten elkaar verdringen voor nog een extra certificaat;
• in lokale overheden die blijven bouwen, ook als niemand meer in die torens wil wonen.

Het resultaat: meer activiteit, maar minder productiviteit. Een economie op volle toeren — maar niet in de juiste richting.

De paradox van succes

Noah’s analyse raakt aan een universeel patroon: hoe groter en succesvoller een systeem wordt, hoe sterker de neiging tot controle en herhaling. Onder Xi Jinping is die reflex zichtbaar: centralisatie, censuur, ideologische zuiverheid — ze garanderen stabiliteit, maar smoren tegelijk de creativiteit die nodig is voor vernieuwing en daarmee de ruimte voor verandering. Involution is zo de keerzijde van perfect bestuur: wanneer alles efficiënt lijkt, maar niets nog echt beweegt.

En dat is niet alleen een Chinees verschijnsel. Ook in westerse economieën zien we vormen van involution: bureaucratie die innovatie vertraagt, concurrentie die verlamt in plaats van vernieuwt, beleid dat vooral gericht is op controle. China kan nog decennia toonaangevend blijven. Maar als involution niet wordt doorbroken, verandert macht in stagnatie. Zoals Noah schrijft: “The greatest risk to China’s dominance is not collapse, but exhaustion.” De echte uitdaging ligt dus niet buiten, maar binnen: kan een samenleving die gewend is te sturen, weer leren loslaten?

Dat geldt ook voor ons. Door de overheid wordt steeds meer geregeld, geprogrammeerd, geoptimaliseerd — en toch neemt de vooruitgang zienderogen af. En gaan we zelfs achteruit . . .

Slack is nodig

Ik herinner me een promotieonderzoek eind vorige eeuw met de titel: “Slack is altijd nodig.” Die studie onderzocht destijds de opkomst van ERP-systemen, gebaseerd op het idee dat alles planbaar was. Maar elk systeem kent verstoringen, non-perfectie en onverwachte afwijkingen. Een planning die op 100% capaciteit is ingericht, loopt dus per definitie vast — omdat er geen ruimte is om fouten op te vangen. Bij Fokker zagen we dat bij de start van de productie van de Fokker 50 en 100. Het ERP-systeem was tot op de minuut ingepland om de krappe planning te halen. Het resultaat? Steeds grotere verstoringen, dalende efficiëntie, grotere achterstanden en groeiende frustratie.

De oplossing was ingrijpend. In één weekend werden alle niet-werkbare orders — zonder tekening, materiaal of gereedschap — van de werkvloer gehaald. Maandagochtend startte een schone fabriek met nieuwe planning op 65% capaciteit. Alles wat niet werkbaar was, ging naar partners die het in hun eigen tempo konden aanvullen en verwerken. De fabrieken kwamen langzaam weer op gang, moeizaam stampend als de koude start een motor. Maar binnen een week lag de feitelijke output al boven die 65%. De week erna 68% en enkele maanden later werkte de productie op 95% — waarvan 5% bewust werd vrijgehouden als slack: de ruimte om verstoringen te kunnen opvangen.

Niets is perfect — en dat moeten we beseffen

We leven in een land met politici die dol zijn op modellen, wetenschappelijke benaderingen en perfectie. Of het nu gaat om klimaat, energie, stikstof of woningbouw — veel politici geloven nog steeds dat alles maakbaar en planbaar is. Maar dat is niet de realiteit. Imperfecte processen kun je optimaliseren tot je een ons weegt, maar ze blijven imperfect. Boerenverstand leert dat meestal de praktijk toch echt sterker is dan het model. Als de zeespiegel al decennia constant stijgt, kun je met duizenden modellen voorspellen dat het nu écht anders zal worden — maar als metingen dat keer op keer niet bevestigen, ligt het probleem misschien in het model zelf.

Het oude gezegde blijft waar: Meten is weten, gissen is missen en gokken is dokken. We hebben te veel op de waarheid van modellen gegokt: miljarden uitgegeven aan klimaat- en energietransitie, maar het resultaat is teleurstellend: verlies van welvaart én welzijn en groeiende stagnatie. Nu gaan we opnieuw miljarden uitgeven om de gevolgen van die verkeerde keuzes te “repareren” — en staan we straks waar we tien jaar geleden ook al stonden. Twee decennia welvaart in rook opgegaan. We werkten steeds harder, verstookten miljarden, kwamen steeds minder vooruit en stagneerden uiteindelijk: involution.

Slot

Dat is misschien wel de kern van involution: het gevoel dat we alles onder controle hebben — terwijl we langzaam steeds meer stilstaan. Echte vooruitgang vraagt niet om méér regels of méér druk, maar om ruimte. Slack. De ademruimte die systemen, bedrijven en samenlevingen nodig hebben om weer te kunnen leren, bewegen en vernieuwen. Ook in de persoonlijke sfeer is het goed: je af en toe vervelen omdat alles gedaan is, is wel zo fijn . . .

Door: Hans Timmerman (foto)