Explosieve groei generatieve AI bij de overheid

Deze forse toename onderstreept de snelheid waarmee overheidsorganisaties, waaronder ministeries, gemeenten en agentschappen (zoals RVO), de technologie omarmen die geautomatiseerd content kan creëren (zoals Large Language Models - LLM's).

De AI-assistent: een feit in de dagelijkse praktijk

De monitor laat zien dat GenAI de experimenteerfase ontgroeit:

46% (37 toepassingen) van de geregistreerde toepassingen maakt al deel uit van de dagelijkse praktijk binnen overheidsorganisaties. Nog eens 29 zitten in de experimentele fase.

Gemeenten zijn de grootste gebruikers met 34 toepassingen, voornamelijk in de vorm van chatbots ter ondersteuning van informatieverwerking (zoals de Virtuele Gemeente Assistent). Ter vergelijking: de centrale overheid telde 5 en agentschappen 6 toepassingen.

Praktijkvoorbeelden zoals de Archiefassistent van het Nationaal Archief en de AI-assistent voor re-integratiecoaches bij WerkSaam Westfriesland illustreren de brede adoptie.

Focus op interne processen en veiligheid

Uit de monitor blijkt duidelijk dat GenAI binnen de overheid vooral een intern hulpmiddel is:

78% van de toepassingen wordt gebruikt ter ondersteuning en versnelling van interne processen.

Slechts 17% richt zich direct op burgers en 2% op bedrijven.

Overheidsorganisaties nemen ook actief maatregelen om veiligheids- en privacyrisico’s te beperken. Om het 'schaduwgebruik' van openbare chatbots te ontmoedigen, bieden organisaties hun medewerkers steeds vaker een veilige, organisatiebrede chatbot aan.

Digitale afhankelijkheid krijgt prioriteit

De snelle adoptie brengt echter risico's met zich mee, met name rondom digitale afhankelijkheid. Veel van de GenAI-toepassingen leunen op externe leveranciers voor modellen en infrastructuur.

De meerderheid van de systemen draait op modellen uit de Verenigde Staten, wat kritische vragen oproept over controle, veiligheid en digitale onafhankelijkheid. Overheidsorganisaties erkennen deze afhankelijkheid en onderzoeken actief hoe zij minder afhankelijk kunnen worden van Amerikaanse leveranciers. Dit is een speerpunt binnen de nationale digitaliseringstrategie (NDS) onder de prioriteit AI.

Innoveren is geen doel op zich

De onderzoekers waarschuwen dat de hoge verwachtingen en de druk om snel te innoveren kunnen leiden tot een 'technologiepush', waarbij technologie als een doel op zich wordt gezien.

TNO adviseert de overheid om de maatschappelijke opgave centraal te stellen, in plaats van efficiëntie of kostenbesparingen als primair doel te zien. Alleen dan kan GenAI succesvol zijn en daadwerkelijk een middel blijven om betere publieke dienstverlening te realiseren.