Soevereiniteit gaat over controle, regie maar vooral waardigheid

Geen ideologie, maar verantwoordelijkheid

De term digitale soevereiniteit is de afgelopen jaren uitgehold. Soms wordt ze weggezet als protectionistisch, verward met nationalisme of zelfs als anti-Amerikaans. In andere gevallen als pro-China. Maar digitale soevereiniteit is geen vlag van één blok of ideologie. Ze is van iedereen die weigert zijn toekomst uit te besteden.

Digitale soevereiniteit is geen bedreiging—het is een herijking van waar regie en macht liggen in een digitale wereld. Zie mijn eerdere blog ‘Van Zijderoute tot Dataknooppunt: Europa’s Digitale Renaissance’.

Vijf niet-onderhandelbare pilaren

Deze blog is geïnspireerd op het artikel Defining Digital Sovereignty: The Five Non-Negotiable Pillars van Dion Wiggins. Hij definieert digitale soevereiniteit aan de hand van vijf fundamentele rechten:

1. Modelautonomie – Het recht om AI-modellen zelf te bouwen, in te zetten en te controleren.
2. Infrastructuurcontrole – Zelf bepalen waar en hoe je rekencapaciteit draait.
3. Datacontrole – Eigenaarschap over je data: waar ze staan, hoe ze worden gebruikt en door wie.
4. Narratieve vrijheid – Regie over wat zichtbaar is, gezegd wordt en gedeeld mag worden.
5. Exit-recht / Keuzevrijheid – De mogelijkheid om op elk moment te vertrekken, aan te passen of zelf te hosten.

Geen toestemming. Geen afhankelijkheid. Jouw regels.

Digitale soevereiniteit betekent het beveiligen van digitale eigendommen, het veerkrachtig maken van kritieke infrastructuren en het beschermen van digitale rechten—tegen zowel statelijke als niet-statelijke actoren.

Het is het recht om in het digitale tijdperk zelfbeschikkend te zijn: zonder toestemming, zonder toezicht, zonder compromis. Het is de weigering om digitaal gekoloniseerd te worden—door bedrijven, staten, algoritmen of code. Zie ook mijn eerdere blog ‘Van VOC tot Cloud: De eeuwenoude kunst van data en distributie’.

En vooral: het is de mogelijkheid om AI te benutten, zonder dat er een buitenlandse poortwachter tussen jou en je data staat.

Een strategische reis, geen schakelaar

Digitale soevereiniteit is geen knop die je omzet, maar een pad dat je bewandelt. Vandaag kun je gebruikmaken van dominante leveranciers—als je dat maar bewust doet, met een exit-strategie in je achterzak en oog voor alternatieven.

Het doel is structurele onafhankelijkheid. Niet door alles zelf te bouwen, maar door te zorgen dat je altijd kunt wisselen van leverancier zonder functioneel verlies.

Soms heb je vandaag maar één keuze. Gebruik die. Maar bouw nooit een toekomst waarin je gevangen zit. Een soevereine strategie is pragmatisch: gebruik wat werkt, investeer in wat bevrijdt.

Het draait om controle, niet om de bron

Digitale soevereiniteit gaat niet over open source versus proprietary. Het gaat over controle. Of je software nu open of commercieel is—wat telt, is of ze gebaseerd is op standaarden, interoperabel en vervangbaar. De vijand is vendor lock-in, niet de vendor. Juridische controle is net zo cruciaal. Soevereiniteit is ook juridische regie. Als jouw infrastructuur valt onder buitenlandse contracten of extraterritoriale wetgeving, dan heb je de controle al deels verloren—ongeacht de technologie.

Voor veel landen ibetekent digitale soevereiniteit niet alleen ontsnappen aan afhankelijkheid, maar ook het doorbreken van oude monopolies, extractiemodellen en algoritmische poortwachters. En digitaal kunnen ‘ontsnappen’ als je land wordt bezet, zoals Estonia dat via eigen buitenlandse ambassades heeft georganiseerd, zie ‘Wat kunnen we leren van e-Stonia?’

Je bezit niets als je er niet uit kunt stappen

Open source is een hulpmiddel, geen garantie. Soevereiniteit betekent altijd het recht op exit—ongeacht licentie of platform. Het gaat niet alleen om autonomie, maar om afstemming. Als je je leveranciers niet zelf kiest, erf je hun geopolitiek. Zie ook mijn blog ‘Cloud: hardware en software van een ander’.

Soevereiniteit begint onderaan de stack. Ware digitale soevereiniteit begint bij rekencapaciteit, energievoorziening en infrastructuur. Je hoeft geen chips te fabriceren, maar je moet wel weten wie ze maakt, waar ze vandaan komen en wie de stekker eruit kan trekken. Zoals olie bepalend was voor de geopolitiek van de 20e eeuw, zo zal digitale infrastructuur dat zijn voor de 21e. Zie ook mijn blog ‘AI – De Nieuwe Olie van een Nieuwe Wereldorde’.

Geen terugtrekking—maar strategische controle

Digitale soevereiniteit is niet anti-Amerikaans. Ze is pro-onafhankelijkheid. Ze is niet tegen cloud, innovatie of samenwerking. Het gaat erom dat je weet:

• Waar fysiek je systemen draaien, waar je data staat, wie daar toegang toe heeft,
• Wie ze beheert, welke wetgeving geldig is, dat je er altijd zelf bij kunt,
• En wat er gebeurt als jij wordt afgesloten: het ‘oude’ business continuity en availability.

Je verliest soevereiniteit niet alleen door techniek—maar ook door contracten en compliance.

De nieuwe macht: infrastructuur, algoritmes en verhalen

Waar je data staat en welke wetgeving daarop van toepassing is, is belangrijker dan veel mensen denken. Soevereiniteit stopt niet bij hardware. Ze strekt zich uit tot algoritmes, content en de systemen die bepalen wat zichtbaar is en wat niet. Je hebt geen leger meer nodig om controle te krijgen over een land. Een login volstaat.

Soevereiniteit is waardigheid

Echte digitale soevereiniteit gaat uiteindelijk over waardigheid: de mogelijkheid om zelf te kiezen, regie te voeren en je toekomst vorm te geven—zonder dat iemand anders dat stiekem al voor je doet. Elk land dient die ‘eigen waardigheid’ vorm te geven en niet uit handen te geven. Zelfs niet aan een vakbond van landen zoals de EU. Maar aan leveranciers in landen die voldoende garanties geven voor jouw zelfs bepaalde soevereiniteit.

Door: Hans Timmerman (foto)