AI beweegt zich sneller dan wie dan ook had verwacht
In bestuurskamers en kantoren over de hele wereld neemt kunstmatige intelligentie (AI) langzaam een steeds belangrijkere positie in tijdens de besluitvorming. Wat eerst gewoon slimme hulpmiddelen waren om saaie of herhalende taken sneller te doen dan mensen, is nu iets veel groters geworden: systemen die zelf kunnen denken, kiezen en handelen. McKinsey noemt dit de opkomst van de AI-bedrijfsburger, systemen die zich niet meer alleen als software gedragen, maar als echte leden van een organisatie. De belangrijkste vraag voor leiders is niet meer of AI het werk gaat veranderen, dat is al gebeurd, maar of we AI kunnen vertrouwen om goede beslissingen te nemen. En nog belangrijker: hoe houden we de controle als AI dat kan? Snezana Zivcevska-Stalpers (foto( gaat in deze blog er nader op in.
Van voorspelling naar zelfstandigheid
In het begin gebruikten bedrijven AI vooral om eenvoudig, herhalend werk sneller te doen: facturen verwerken, e-mails sorteren of fouten opsporen. Daarna kwam de fase van predictive analyses. AI leerde toen van gegevens om bijvoorbeeld de vraag beter te schatten, fraude te herkennen of logistieke processen te verbeteren. Mensen namen nog steeds de beslissingen, met hulp van de inzichten van AI. Nu staan we aan het begin van een derde fase. Met generatieve en zogenaamde 'Agentic AI' leren machines om zelf keuzes te maken. Ze voeren niet alleen opdrachten uit, maar begrijpen doelen, wegen opties af en handelen zelfstandig. In de financiële wereld kan een AI-systeem bijvoorbeeld niet alleen beoordelen of iemand kredietwaardig is, maar ook zelf prijzen aanpassen, producten aanbevelen en kredietlimieten wijzigen als factoren veranderen. Op dat moment is AI niet langer alleen een hulpmiddel, maar een actieve deelnemer binnen het bedrijf. En net als elke deelnemer moet het goed worden begeleid, gemeten en verantwoordelijk gehouden.
De machine beheren alsof het een mens is
Als AI-systemen belangrijke beslissingen gaan nemen, moeten we ze behandelen als iets met verantwoordelijkheden — niet alleen als een stuk code. McKinsey zegt dat we AI moeten zien als een soort bedrijfsburger. Dat betekent dat we duidelijk moeten vastleggen wat ze mogen doen, welke grenzen er zijn, en hoe we hun werk beoordelen. Net zoals mensen een functiebeschrijving hebben, moeten AI-systemen ook een takenpakket krijgen: welke beslissingen ze mogen nemen, welke data ze mogen gebruiken, en wanneer moet er ingegrepen worden. Hun prestaties moeten worden gemeten op factoren als juistheid, snelheid en klanttevredenheid, net zoals bij menselijke teams. Ook de kosten moeten worden gevolgd: hoeveel rekenkracht, data en training nodig zijn om het systeem goed te laten werken. En misschien nog belangrijker: er moeten regels zijn voor goed bestuur en ethiek, net als bij andere bedrijfsprocessen. Wie is verantwoordelijk als AI een verkeerde beslissing neemt? En past het binnen de waarden en regels van het bedrijf? AI behandelen als een collega in plaats van als een hulpmiddel betekent dat we duidelijke antwoorden moeten hebben op deze lastige vragen.
De kunst van beslissingen ontwerpen
Het doel is niet dat AI alles zelf gaat doen. Niet elke beslissing hoort door een machine genomen te worden. Sommige keuzes vragen om menselijk oordeel, zeker als er ethische vragen, grote risico’s of complexe situaties spelen. McKinsey stelt daarom een volwassenere aanpak voor: decision design, ofwel het slim ontwerpen van besluitvorming. Leiders zouden niet meer moeten vragen: “Wat kunnen we automatiseren?”, maar eerder: “Welke beslissingen kan AI nemen, en wanneer moet een mens ingrijpen?” Beslissingen met weinig risico en hoge herhaling zoals voorraad bijvullen of afspraken plannen kunnen prima door AI worden gedaan. Maar moeilijke of gevoelige zaken, zoals het goedkeuren van een grote lening of het afhandelen van een klacht, moeten onder toezicht van mensen blijven, met AI als slimme assistent. Zo ontstaat een organisatie die op twee snelheden werkt: machines nemen snelle, datagedreven beslissingen, terwijl mensen richting en waarden bepalen. Het resultaat is een slimmer en flexibeler bedrijf waar technologie en mensen elkaar versterken in plaats van vervangen.
Obstakels op de weg
De weg naar deze toekomst is allesbehalve makkelijk. De meeste bedrijven zijn nog niet klaar voor wat er nodig is om met zelfstandige AI-systemen te werken. De eerste uitdaging is data. Zelflerende systemen hebben betrouwbare, actuele informatie nodig uit alle delen van het bedrijf, iets wat maar weinig organisaties goed op orde hebben. Gegevens zijn vaak verspreid over verschillende afdelingen, opgeslagen in verouderde systemen en volgen geen vaste standaard. Daardoor is volledige besluitvorming door AI voorlopig nog moeilijk te realiseren. De volgende uitdaging is toezicht en regelgeving. Overheden en toezichthouders stellen steeds strengere eisen aan transparantie, vooral in sectoren zoals financiën, gezondheidszorg en publieke diensten. Een AI die haar beslissingen niet kan uitleggen, vormt te groot risico. Ethische AI is dus geen buzzword, maar zou een wettelijke verplichting moeten zijn, Tot slot is er de menselijke factor. Medewerkers moeten AI kunnen vertrouwen en moeten begrijpen hoe hun eigen werk verandert. Naarmate systemen steeds meer routinewerk overnemen, verschuift de rol van mensen naar toezicht, context en interpretatie. Zonder duidelijke communicatie kunnen onzekerheid en angst ervoor zorgen dat vernieuwing tot stilstand komt.
De toekomst van werk herdefiniëren
Als organisaties deze hindernissen weten te overwinnen, zullen de gevolgen enorm zijn. Beslissingen die nu dagen kosten, kunnen straks in fractie van die tijd worden genomen. De efficiëntie zal stijgen, terwijl het aantal fouten afneemt. Bedrijven zullen niet langer vooral concurreren op technologie, maar op de kwaliteit van hun beslissingen, op hoe goed ze menselijke intuïtie weten te combineren met de logica van algoritmes. De werkplek van de toekomst wordt een hybride samenwerking tussen mensen en AI-systemen die samenwerken, elk beoordeeld op hun bijdrage aan het bedrijfsresultaat. HR moet toezicht houden op een gemengde ‘werknemersgroep’ van mensen én algoritmen. En het bedrijfsbestuur zal zich moeten aanpassen om eerlijkheid, openheid en verantwoordelijkheid te waarborgen, ongeacht of de beslisser mens of machine is, uiteindelijk is het de beslisser het bedrijf.
Een nieuw sociaal contract voor machines
McKinsey’s idee van AI als bedrijfsburger verandert het gesprek over automatisering. Het gaat niet langer alleen om efficiëntie maar ook om verantwoordelijkheid. De echte kracht van AI ligt niet alleen in snelheid of schaal, maar in het vermogen om beslissingen te nemen die bedrijven en samenlevingen beïnvloeden. Naarmate organisaties meer investeren in zelfstandige AI-systemen, zal succes steeds minder afhangen van de technologie zelf, en steeds meer van vertrouwen: vertrouwen in data, in goed bestuur, en in het gezamenlijke doel dat mens en machine delen.
Door: Snezana Zivcevska-Stalpers
