AP: AI-chatbots geven gekleurd en onbetrouwbaar stemadvies

De AP vergeleek vier bekende chatbots met de online stemhulpen Kieskompas en StemWijzer. Uit de resultaten komt naar voren dat de chatbots opvallend vaak dezelfde twee partijen als eerste keuze presenteren, ongeacht de input van de gebruiker. In meer dan 56 procent van de gevallen eindigt de PVV of GroenLinks-PvdA bovenaan. Bij één chatbot is dat zelfs in meer dan 80 procent van de gevallen zo.

Andere partijen, zoals D66, SP, VVD of PvdD, worden veel minder vaak als eerste optie genoemd. Partijen als BBB, CDA, SGP en DENK komen bijna nooit als beste match naar voren, zelfs niet wanneer de antwoorden van de gebruiker precies aansluiten bij hun standpunten.

Kiezers worden ongemerkt beïnvloed

Hoewel chatbots zich presenteren als neutraal, zijn ze dat volgens de AP niet. In tegenstelling tot traditionele stemhulpen, zoals Kieskompas en StemWijzer, zijn chatbots niet ontworpen als stemadviesinstrument. Hun antwoorden zijn gebaseerd op niet-controleerbare data en informatie van het internet, die fout of verouderd kan zijn. Daardoor kunnen ze een vertekend beeld geven van het politieke landschap en kiezers beïnvloeden met onjuiste informatie.

Kieskompas en StemWijzer geven geen stemadvies, maar bieden inzicht in de positie van politieke partijen en welke partijen het beste aansluiten bij de voorkeuren van de gebruiker. Deze informatie is gebaseerd op een evenwichtige analyse en transparante interpretatie van standpunten en verkiezingsprogramma’s.

Toezicht op AI bij verkiezingen

De AP wijst erop dat de tekortkomingen voortkomen uit de werking van AI-chatbots. Hoewel deze systemen verkiezingsinformatie toegankelijker kunnen maken, zijn ze op dit moment niet geschikt als stemhulp.

Volgens de AP zouden AI-systemen die stemadvies geven moeten voldoen aan de strenge eisen die de AI-verordening stelt aan hoogrisicosystemen, bijvoorbeeld om nauwkeurigheid en consistentie te garanderen. Met dit onderzoek wil de AP vroegtijdig aandacht vragen voor transparantie, uitlegbaarheid en het voorkomen van willekeur bij het gebruik van AI.

Monique Verdier, vicevoorzitter van de AP: "Chatbots lijken slimme hulpjes, maar als stemhulp slaan ze stelselmatig de plank mis. Hierdoor krijgen kiezers mogelijk – zonder het te weten – het advies om op een partij te stemmen die niet het beste bij hun voorkeuren past. Dat raakt direct een hoeksteen van de democratie: de integriteit van vrije en eerlijke verkiezingen. Wij waarschuwen daarom om AI-chatbots niet te gebruiken voor stemadvies, omdat de werking ervan niet helder en controleerbaar is. En wij roepen aanbieders van chatbots op te voorkomen dat hun systemen voor stemadvies kunnen worden gebruikt."