Inzet AI levert nog lang niet altijd concreet resultaat op

Dat blijkt uit de zesde editie van de Data & AI Monitor (2025/26) van techconsultancy Xebia. Het onderzoek, uitgevoerd door Xebia in samenwerking met Data Expo, peilde onder meer dan 500 professionals uit meer dan tien sectoren in Europa en de Verenigde Staten naar het gebruik van data en AI. Vertrouwen in AI blijkt een belangrijk knelpunt: slechts 28 procent van de ondervraagden beschouwt AI-hulp als gelijkwaardig aan menselijk werk. Hierdoor aarzelen bedrijven om AI in te zetten voor kritieke beslissingen.

Ontbrekende datastrategie is een obstakel

De uitdagingen beginnen vaak bij de basis. Minder dan de helft van de organisaties beschikt over een duidelijke, breed gedragen datastrategie. Bij 51 procent van de bedrijven is de datakwaliteit onvoldoende, en bijna evenveel organisaties (47 procent) missen een cultuur waarin data centraal staat. Zonder deze fundamenten is het moeilijk om AI effectief in te zetten. Hoewel bedrijven ruimte zien voor experimenten, blijft het budget hiervoor in de helft van de gevallen achter.

De mate waarin AI wordt toegepast verschilt sterk per sector. Zakelijke dienstverleners, met name consultancybedrijven, scoren hoog: 70 procent heeft concrete AI-plannen en haalt hier vaker waarde uit. Deze bedrijven zijn vaak digital-native en passen AI direct toe in klantprojecten.

De maakindustrie en gezondheidszorg lopen juist achter. Fabrikanten werken regelmatig met verouderde systemen, terwijl zorgorganisaties te maken hebben met strenge privacyregels en gefragmenteerde patiëntgegevens. Beide sectoren noemen datakwaliteit en regelgeving als grootste belemmeringen.

Afhankelijkheid van Amerikaanse cloudplatforms bron van zorgen

Nederlandse bedrijven maken massaal gebruik van Amerikaanse clouddiensten. Microsoft Azure (47 procent) is het meest populair, gevolgd door AWS (24 procent) en Google Cloud (20 procent). Slechts 7 procent gebruikt geen cloud. Driekwart van de bedrijven ervaart een sterke afhankelijkheid van deze techgiganten, en meer dan de helft vindt dit zorgwekkend.

Bijna 70 procent van de Europese respondenten pleit voor een sterkere Europese positie tegenover de Amerikaanse dominantie in technologie. Met name in gereguleerde sectoren groeit de roep om digitale soevereiniteit.

AI-agents heeft impact op werkgelegenheid

Het onderzoek vraagt ook aandacht voor de verwachtingen rond AI-agents. Bijna de helft (45 procent) voorziet dat deze systemen leiden tot een afname van het benodigde personeel, al is de daadwerkelijke impact op banen voor veel organisaties nog onduidelijk. Angst voor banenverlies speelt vooral in de maakindustrie en zorg. Zakelijke dienstverleners zijn minder bezorgd: zij zien AI als hulpmiddel waarbij menselijke expertise nodig blijft voor controle en validatie.

Opvallend is dat slechts 18 procent van de bedrijven Responsible AI als prioriteit benoemt. Terwijl 40 procent zich richt op de inzet van AI in kernprocessen, blijft aandacht voor ethiek en governance achter.
Sjoerd Pieksma, Data & AI Strategy bij Xebia, stelt: "AI-agenten en assistenten versnellen de AI-adoptie, maar leggen tegelijk elke zwakte in het datafundament van een organisatie bloot. Zonder duidelijke AI-strategie, robuuste governance en hoogwaardige datakwaliteit doen deze tools meer kwaad dan goed. Naarmate AI meer beslissingen overneemt, lopen de kosten van gebrekkige voorbereiding snel op. Snelheid is verleidelijk, maar alleen een doordachte aanpak zorgt voor blijvend voordeel."

Meer informatie is beschikbaar in het rapport Data & AI Monitor 2025/26.